EDUKACJA to Największy PRZEKRĘT
Pruski system edukacji, ukształtowany pod koniec XVIII i na początku XIX wieku, stał się wzorem nowoczesnej, powszechnej szkoły państwowej. Oto jego najważniejsze cechy i etapy rozwoju:

1. Geneza i kontekst historyczny
Reformy oświeceniowe – pod rządami Fryderyka II Wielkiego (1740–1786) powstała potrzeba wychowania obywateli lojalnych wobec państwa i sprawnie zarządzających jego zasobami.

Rola Johanna Juliasa Heckera – w 1747 roku w Berlinie otwarto pierwszą żeńską szkołę elementarną (‚Volksschule’), przygotowującą zarówno chłopców, jak i dziewczęta do podstawowej alfabetyzacji i rachunków.

2. Reformy Humboldta (1809–1812)
Wilhelm von Humboldt, filozof i dyplomata, zaproponował kolejny etap modernizacji:

Trójstopniowy podział szkolnictwa

Volksschule (szkoła ludowa) – obowiązkowa, 4-klasowa szkoła podstawowa dla wszystkich dzieci; nacisk na czytanie, pisanie, rachunki, religię i porządek dyscyplinarny.

Gymnasium (liceum humanistyczne) – kształcenie wyższe przygotowujące do studiów; wykłady z języków starożytnych, historii, filozofii, matematyki.

Universität (uniwersytet) – uprzywilejowany dostęp dla absolwentów gimnazjów, o dużej autonomii naukowej.

Profesjonalizacja kadry

Tworzenie seminarium nauczycielskiego (Lehrerseminar), gdzie przyszli nauczyciele zdobywali metodykę i wiedzę pedagogiczną.

Centralizacja i nadzór państwowy

Państwo (Ministerstwo Oświaty) określało programy nauczania, egzaminowało uczniów i nauczycieli, prowadziło statystyki i kontrolę finansów.

3. Główne cechy modelu pruskiego
Obowiązek szkolny – wprowadzony stopniowo od lat 70. XVIII w., w pełni egzekwowany po 1810 r.; nakładał na rodziców obowiązek posyłania dzieci na lekcje.

Sekularyzacja – choć religia była nadal przedmiotem nauczania, nadzór szkolny przejęło państwo, a Kościół utracił monopol na edukację.

Hierarchiczna organizacja – ściśle określone etaty i ścieżki awansu dla nauczycieli; jednolita struktura od szkoły ludowej po uniwersytet.

System klasowy – uczniowie podzieleni według wieku i poziomu umiejętności; lekcje według stałego planu zajęć.

Standaryzacja – jednolite podręczniki, testy i egzaminy dające porównywalność wyników na terenie całego państwa.

4. Oddziaływanie i dziedzictwo
Rozpowszechnienie w Europie i USA – pruski model stał się wzorem dla systemów oświaty w Niemczech po zjednoczeniu (1871), a także inspirował reformatorów w Stanach Zjednoczonych (Horace Mann).

Wpływ na koncepcję państwa – edukacja jako narzędzie kształtowania obywatela-podporządka; wprowadzenie masowej, jednolitej oświaty pomogło centralizacji władzy.

Trwałe elementy – obowiązek szkolny, wiekowe klasy, wykwalifikowana kadra, państwowy nadzór i standaryzacja są fundamentem większości współczesnych systemów szkolnych.

Pruski system edukacji miał swoje wady — m.in. silny nacisk na dyscyplinę i konformizm — ale przede wszystkim wyznaczył standardy powszechnej, bezpłatnej i obowiązkowej nauki, które przetrwały do dziś.